Gromnik

Kościół pw. św. Marcina Biskupa wzniesiony na przeł. XV i XVI wieku gruntownie przekształcony w 1 połowie XVIII wieku. W całości drewniany, o zrębowej konstrukcji ścian korpusu i słupowej wieży, zachowane jest gotyckie prezbiterium, wschodnie partie ścian nawy, zachrystia oraz obramienie okna w ścianie wschodniej prezbiterium, nakryte łukiem tzw. oślego grzbietu. Na pozornym sklepieniu polichromia figuralna z końca XIX wieku.
Ponadto znajdują się tutaj:

• ołtarz główny, barokowy z obrazem św. Marcina, architektoniczny z bramkami po bokach z pocz. XVIII wieku,
• ołtarz boczny późnobarokowy Matki Boskiej Różańcowej z XVIII w.,
• ołtarz boczny ludowo - rokokowy z pocz. XIX wieku,
• chrzcielnica kamienna - renesansowa z XVII wieku,
• szafka do chrztu, polichromowana figuralnie z XVII wieku,
• krzyż z tęczy z XV wieku,
• ambona późnobarokowa z 2 połowy z XVIII wieku.

Obok kościoła dzwonnica kamienna wolnostojąca zbudowana w 1956 roku.

Dwór z poł. XIX wieku, murowany, parterowy z piętrowymi skrzydłami, prostokątny, dwutraktowy z portykiem kolumnowym od frontu i galerią kolumnową wzdłuż tylnej ściany, wokół dworu park z 1 poł. XIX wieku o powierzchni 1,5 ha.
Obecnie siedziba Urzędu Gminy.

 ZOBACZ ZDJĘCIA

Brzozowa

Kościół pw. św. Mikołaja Biskupa z ok. 1497 r. Budowla w stylu gotyckim, drewniana o konstrukcji zrębowej, wieża konstrukcji słupowej. Cały kościół jest oszalowany, pokryty blachą.

Z XVI wieku pochodzą:

• krucyfiks,
• okucia i zamki w drzwiach.

Do stylu późnobarokowego (I poł. XVIII w.) należą:

• ołtarz główny gdzie widzimy obraz Matki Bożej Szkaplerznej z przełomu XVII i XVIII w.
• ołtarze boczne,
• ambona.

W kościele tym nadal odprawiane są Msze Święte.
Obok kościoła stoi murowana dzwonnica w kształcie arkady z trzema dzwonami.

Siemiechów
Kościół pw. Matki Boskiej Gromnicznej i Wniebowstąpienia Pana Jezusa, zbudowany w latach 1929 - 1935, bezstylowy, jednonawowy, z cegły, otynkowany, kryty dachówką. Wnętrze świątyni zdobią przeniesione ze starego kościoła:

• polichromia figuralna i dekoracyjna z 2 połowy XVIII w.,
• ołtarz główny z 2 połowy XVIII w.,
• boczny prawy oraz chrzcielnica rokokowe z 2 poł. XVIII w.,
• dawna chrzcielnica kamienna, gotycka z 2 połowy XV wieku.,

Obok kościoła dzwonnica, a na niej dzwony: 1. Odlany w 1534 r.; 2. Odlany w 1557 r. w Brnie na Morawach.

Kościół p.w. Matki Boskiej Gromnicznej, dawny parafialny - gotycki, jednonawowy, drewniany, konstrukcji zrębowej, pokryty i pobity gontem, z późnobarokową kaplicą murowaną z kamienia zbudowaną na początku XVI wieku, przebudowaną około 1800 r. Kościół odnawiany prawdopodobnie w 1585 r. przy udziale cieśli Jana zMstowa. Zachrystia, uszkodzona pożarem odbudowana została około 1678 r. Wieżę wzniesiono w XVII wieku, jednak w 1922 roku rozebrano.
W latach 1955 - 56 kościół został gruntownie odnowiony.
W 1953 roku zostały odkryte fragmenty polichromii z 1643 i 1726 roku,
Ponadto można zobaczyć:

• polichromię ze zniszczonymi scenami figuralnymi z 1872 roku malowanymi przez A. Paszyńskiego,
• ambonę późnobarokową.

Cały region gromnicki to teren, gdzie do dnia dzisiejszego są żywe tradycje kultury ludowej. Wśród wielu twórców należy wymienić Jana Cichońskiego, Stanisława Sochę - rzeźba, Mariana Miłkowskiego, Teresę Krzyszkowską i Halinę Kras - malarstwo.
Mieszkańcy gminy są także bardzo uzdolnieni muzycznie. Śpiewające dzieci i młodzież od wielu lat licznie uczestniczą w konkursach i przeglądach regionalnych, wojewódzkich, a nawet ogólnopolskich, odnosząc znaczne sukcesy, min.: w 2000 roku zespół "EFFATA" zdobył Grand Prix na Ogólnopolskim Przeglądzie Pieśni Religijnych w Krynicy.

Najstarsze ślady osadnictwa na terenie gminy wiążą się z epoką kamienną (neolitem i mezolitem). Świadczą one o dokonywanej w tym okresie penetracji rejonu, która następowała wzdłuż dolin większych cieków wodnych i wierzchowinami wzgórz, w kierunkach od Białej i od Dunajca ku obecnemu centrum gminy. Z epoki brązu pochodzi jeden ślad osadnictwa kultury łużyckiej. Z epoki wpływów rzymskich pochodzą dość liczne ślady osadnictwa kultury przeworskiej. Kultura przeworska pozostawiła ślady osad. Istniejące na terenie gminy ślady osadnictwa średniowiecznego świadczą o starej metryce miejscowości gminy Gromnik.

Wieś Gromnik należała do dóbr klasztoru tynieckiego, wzmiankowana była w 1288 roku. Parafia fundacji benedyktyńskiej od 1346. Prawo niemieckie (średzkie) otrzymała w 1326. W XIV wieku wykształciło się tu sołectwo dziedziczne, wykupione w 1408 roku przez Mikołaja Umacza z Woli Adamowej. Wykształcił się tu folwark szlachecki, który do końca XVIII wieku był własnością Wielopolskich, a następnie Dzwonkowskich. Wieś Siemiechów należała w XIII wieku do dóbr klasztoru tynieckiego. Powstanie wsi i jaj nazwa miałyby być związane z działalnością siedmiu mnichów eremitów, uczniów św. Świrada (Siemiechów - Siedmmnichów). Po najeździe tatarskim w 1259 roku właścicielami wsi są Osmorgowie i Gierałtowie. Lokowana na prawie niemieckim w 1326 roku wchodzi w skład królewszczyzn. Parafia i kościół były wzmiankowane w 1349 roku. Wieś Brzozowa była lokowana na prawie niemieckim w 1215 roku. W 1470 wzmiankowana była parafia, w 1596 szkoła parafialna, a 1664 roku szpital dla ubogich. Wieś Rzepiennik Marciszewski był lokowana na prawie niemieckim w 1344 roku. Istnienie wsi Polichty w XIV wieku potwierdzone jest przez Długosza.
Procesy osadnicze, zachodzące na terenie gminy, uwarunkowane były ukształtowaniem terenu. W pierwszej kolejności osadnictwo obejmowało doliny potoków - dopływów Białej i Dunajca, formując podstawowy układ sieci osadniczej, tworzony przez siedem wsi gminy. Następnie powstawały przysiółki, zlokalizowane na stokach i wierzchowinach wzniesień. Towarzyszyło temu stopniowe powiększanie areału pól, łąk i pastwisk kosztem terenów leśnych. Ukształtowanie się granicy rolno - leśnej w jej obecnym kształcie nastąpiło w I połowie XIX wieku.
Podstawą dla kształtowania się obecnej sieci drogowej był przebieg szlaków handlowych w średniowieczu. Przez tereny dzisiejszej gminy Gromnik przebiegały wówczas dwa szlaki handlowe. Pierwszy prowadził z Krakowa przez Zakliczyn, Biecz na Przełęcz Dukielską. Przebiegający doliną Białej szlak handlowy z Tarnowa na południe był także wariantem szlaków węgierskich. Osadnictwo, skupiając się początkowo w dolinach potoków, tworzyło układy łańcuchowe. Dalsza ekspansja zabudowy na tereny zboczy i wierzchowin wzniesień powodowała formowanie się przysiółków, tworzących luźne układy zabudowy rzędowej lub nie tworzącej zdefiniowanych układów.
Tradycyjnym materiałem budowlanym było drewno. Budynki murowane zaczęły przeważać dopiero w latach 60-tych XX wieku. Przeważał typ budynku jednotraktowego na rzucie prostokąta, szerokofrontowy, jednotraktowy, o konstrukcji zrębowej, na podmurówce z dużych kamieni polnych i gliny. Ściany wznoszone były z bali, bielonych na zewnątrz i wewnątrz. Dach czterospadowy kryty słomą, o więźbie krokwiowo - jętkowej. Elewacja o asymetrycznym układzie otworów okiennych. Po prawej stronie przelotowej sieni mieściła się jedna lub dwie izby (kuchenna lub kuchenna i mieszkalna). W izbie kuchennej znajdował się otwór dymny lub piec. Po lewej stronie sieni znajdowała się jedna lub dwie komory. Podłogę stanowiło klepisko lub podłoga z desek. Strop nagi z desek łączonych na styk, okna skrzynkowe. Do budynku mogła przylegać od szczytu, po stronie komory, niewielka szopka lub inne pomieszczenie gospodarcze. Proporcje rzutu w granicach od 1:2 do 1:3, w zależności od rozkładu i ilości pomieszczeń wewnątrz budynku.
Budynek gospodarczy pełnił funkcję stodoły lub budynku inwentarskiego. Był to najczęściej budynek szerokofrontowy, na rzucie prostokąta o proporcjach 1:2, symetryczny, z przejezdnym boiskiem. Po obu stronach boiska znajdował się sąsiek i obora, chlew, stajnia albo dwa sąsieki. Podłogę stanowiło klepisko. Stodoły, o konstrukcji zębowej z bali sosnowych, posadowiano na podmurówce z kamieni polnych. Dach czterospadowy o konstrukcji krokwiowo - jętkowej z poszyciem ze słomy. Budynek mieszkalny i budynek gospodarczy najczęściej sytuowano kalenicowo do drogi.

Najstarsze przekazy o miejscowościach w gminie.

· Brzozowa
(z Zagrodziem), wieś, powiat tarnowski, ma 2579 mórg rozległa., wtem 1560 mórg roli ornej, 292 dymów., 1682 mieszkańców., parafia dekanatu tuchowskiego w miejscu (dusz katol. 1821). Kościół pod wezwaniem św. Mikołaja został zbudowany i poświęcony w 16 wieku. Szkoła ludowa jednoklasowa; kasa pożyczkowa gminna, położenie pagórkowate. Brzozowa należała niegdyś do klasztoru tynieckiego.(...)

· Chojnik
Choynik, wieś, powiat tarnowski, ma 1414 m. rozległa, wtem 933 mórg roli ornej, 132 domów, 902 mieszkańców, parafia w Gromniku, szkoła ludowa jednoklasowa, położenie pagórkowate, gleba żytnia.

· Golanka lub Golonka
wieś nad Białą Dunajcową, w pow. tarnowskim, należy do sądu powiatowego w Tuchowie, urzędu pocztowego i parafii rzym. kat. w Gromniku o 3 kilometry; leży w okolicy górskiej, 359 metrów wzniesionej i liczy 349 mieszkańców. Większa posiadłość wynosi 144 mórg lasu; mniejsza 229 mórg roli, 21 mórg ogrodów i łąk, 51 mórg pastwisk i 67 mórg lasu. W XVI w. własność klasztoru tęczyńskiego.

· Gromnik
(z Siedłowicami), wieś nad Białą, w powiecie tarnowskim, ma parafią rzym. katol. (dekanatu Tuchowskiego), liczy 1882 katolików, 42 izraelitów. Kościół drewniany, erekcyi niewiadomej, roku 1750 konsekrowany p.w. św. Marcina, posiada akta od roku 1785), stacyą kolei tarnowsko - leluchowskiej (między Tuchowem a stacyą Bogoniowice - Ciężkowice, o 32 kilometry od Tarnowa), urząd pocztowy i telegraficzny i szkołę ludową jednoklasową. Mieszkańców ma 1136, między nimi 80 Żydów. Większa posiadłość (Edward Dzwonkowskl) wynosi 542 mórg (...) roli, 33 mórg. łąk i ogrodów, 28 pastwisk i 387 mórg lasu; mniejsza posiadłość 747 mórg roli, 62 mórg łąk i ogrodów, 163 mórg pastw. i 208 mórg lasu. G. należał w XV w. (Lib. benef. Długosza, III, 200) do klasztoru tęczyńskiego

· Polichty
dawniej Polikta, wieś w gminie Brzozowa, powiat tarnowski. W 1880 r. ma 75 domów, 381 mieszkańców. (169 mężczyzn, 212 kobiety). W XV w. wieś Polythka, w par. Brzozowa, własność Spytka z Melsztyna herbu Leliwa, płaciła z 2 łanów dziesięcinę kapitule krakowskiej po fertonie szerokich groszy pragskich z łanu (Długosz, L, B., I, 177). Według registru poborów powiatu sandeckiego z r. 1581 wieś Polikta i Brzozowa, dzierżawiona przez Chrząstowskiego, miała 14 łanów kmiecych, 10 zagrodników z rolą, 8 komorników z bydłem, 5 komorników bez bydła, przekupień, 1 kurnik, 2 rzemieślników Część należąca do Adama Gierałta miała 4 zagród bez roli, 1 komornika z bydłem (Pawiński, Małop., str.145).

· Późna
osada należąca do Gromnika, powiat tarnowski, w okolicy podgórskiej i lesistej, nad Białą, liczy 55 domów i 281 mieszkańców rzymsko - katolickich. Istniała już w 1581 r. Jako osobna wieś i była własnością Fel. Wielopolskiego, tak samo jak Gromnik, miała zaś 4 łany kmiece, 6 zagrodników bez roli, 1 komornika z bydłem i 1 komornika bez bydła. Pomijanie tej miejscowości w Skorowidzach sprowadziło mylne przypuszczenie (Pawlicki, Małop., 110), jakoby pod tą nazwą należało rozumieć Pleśną lub Rożnów

· (...) Rzepiennik Marciszowski
wieś, powiat gorlicki, blisko ujścia Rzepiennika do Biały, zajmuje obszerniejszą dolinę od poprzedniego [Rz. Biskupiego] i graniczy na zachód z Golanką, na półn. z Lubaszową, na zachód z Rzepiennikiem Strzyżowskim a na połud. z Turskiem. Dwa młyny wodne. Wieś liczy 138 domów, 760 mieszkańców. 755 rzymskich katolików i 5 izraelitów. Posiadłość większa (Luc. Zeisingera) wynosi 321 roli, 17 łąk, 57 pastwisk i 222 mórg lasu; pos. mniejsza 371 roli, 34 łąk, 150 pastwisk i 179 mórg lasu. W XVI w. (Rzepiennik Marciszów) liczył (Pawiński, Małop., 122) 21 półłanków kmiecych, 3 zagrody bez roli, 4 komorników z bydłem, 2 rzemieślników, 1 sołtysa. Była do 1772 r. w wójtowstwem królewskiem i dopiero przez rząd austryacki została sprzedaną.

· Siemiechów albo Siemichów
wieś, powiat tarnowski, nad potokiem Brzozowskim (lewy dopł. Dunajca) i przy gościńcu z Zakluczyna do Gromnika (nad Białą 5 km), wzniesiony 245 metrów npm., składa się z właściwej wsi i przysiołków: Góry Wielkie, Góry Małe, Łęk, Moszczenice i Wiesiołka. Podobnie i obszar większej posiadłości dzieli się na trzy części: Siemiechów, Leśniczówkę i Dybówkę. Cała osada liczy 247 dymów (11 na obszarze większej posiadłości) i 1595 mieszkańców (769 mężczyzn, 826 kobiet); 1547 rzymskich katolików i 48 izraelitów. Obszar większej posiadłości wynosi 579 roli, 6 łąk, 14 past. i 511 mórg lasu; pos. mniejsza ma 1687 roli, 132 łąk, 310 pastwisk i 307 mórg lasu. We wsi jest drewniany kościół paraf. i szkoła ludowa. Parafia należy do dyecezji tarnowskiej, dekanatu tuchowskiego. Według Długosza (L. B., III, 216) wieś Szemychów miała parafią i należała dawniej do opactwa tynieckiego na mocy przywileju Kazimierza Wielkiego. z r. 1354, ale ją Spytek z Melsztyna przemocą odebrał klasztorowi, niedługo przed bitwą nad Worskłą 1398 r., w której poległ "i słusznie utracił swoje, który zajął cudze". V drugiej wzmiance (II, 276) milczy Długosz iżby Siemiechów należał do opactwa tynieckiego. W 1581 r. Sziemichow (Pawiński, Małop., 118) ze sołtystwem należał do Siemichowskiego i liczył 25 łanów kmiecych, 10 zagród bez roli, 3 komorników z bydłem, 8 bez bydła, 4 rzemieślników i 1 1/2 łana sołtysiego. Wioska ta graniczy na zach. z Faściszową, na wschód z Gromnikiem, na płd. z Brzozową a na płn. przez duży bukowy las z Łubinką. Siemiechowskie starostwo niegrodowe, w woj. krakowskiem, pow. bieckim, podług spisów podskarbińskich z r. 1770 obejmowało wieś Siemiechów z wójtowstwem i trzy folwarki, które w tym czasie posiadał Ignacy Krasiński, opłacając zeń kwarty złp. 1266 gr. 17, a hyberny złp. 458 gr. 12. Po zajęciu tych dóbr przez rząd austryacki w r. 1772, tenże sprzedał je w r. 1789 temuż Krasińskiemu za cenę lustracyjną.

Kościoły i kaplice, krzyże przydrożne

Brzozowa

• Kościół paraf. p.w. św. Mikołaja Biskupa wraz z wyposażeniem, drewn. I połowa XVI wieku
• Kaplica w otoczeniu kościoła, 1812 rok
• Kapliczka z 1855 r. z ołtarzykiem i obrazem NP Marii.
• Kapliczka w kształcie słupa na cmentarzu wojennym z 1922 r.
• Kapliczka z 1935r. z rzeźbą Chrystusa Ukrzyżowanego.
• Kapliczka z 1942r. z rzeźbą Chrystusa. Ukrzyżowanego.
• Kapliczka z 1944 r. z rzeźbami Chrystusa Ukrzyżowanego, M. Boskiej Bolesnej, Jana Ewangelisty
• Kapliczka. na postumencie, z 1860r., z posągiem M. Boskiej z Dzieciątkiem i płaskorzeźbą św. Stanisława Bpa.

Chojnik

• Kapliczka (parc. nr 201), własność z rzeźbą NP. Marii z ok. 130 roku, pochodzącej z poprzedniej kapliczki
• Kapliczka z pocz. XX wieku, Chojnik Babi - Góra, z pocz. XX w. z rzeźbą Chrystusa frasobliwego
• Kapliczka z XX wieku
• Figura z poł. XIX w.
• Krzyż z 1848 r.
• Krzyż pocz. XX w.
• Krzyż pocz. XX w.
• Krzyż z 1920 r.

Golanka

• Kapliczka z pocz. XIX w. wraz z wyposażeniem
• Krzyż z 1864 r
• Krzyż z 1870 r
• Krzyż z 1874 r
• Krzyż z 1932 r
• Figura NP. Marii, granica Golanki i Rzepiennika Marcisz., k. XIX w.

Gromnik

• Kościół parafialny p.w. św. Marcina Biskupa z 1750 r.
• Kapliczka z 1911 r., Gromnik - Berdechów
• Figura z 1936 r.
• Figura z 1910 r.
• Figura z 1933 r.
• Krzyż z 1870 r.

Rzepiennik Marciszewski

• Kapliczka z rzeźbą św. Jana Nepomucena, granica z Rzep. Strzyżewskim, I poł. XIX w.
• Krzyż przy drodze przez Cisie,